Sudan: pobili nas i zgwałcili na oczach wszystkich, na środku drogi [ŚWIADECTWA]
Przemoc seksualna stała się tak powszechna w Darfurze, że wielu ludzi mówi o niej jak o czymś nieuniknionym.
Kobiety i dziewczęta w regionie Darfuru w Sudanie są niemal nieustannie narażone na przemoc seksualną. Prawdziwa skala tego kryzysu pozostaje trudna do oszacowania, ponieważ dostęp do opieki jest ograniczony, a ludzie napotykają na bariery w szukaniu pomocy medycznej i dzieleniu się swoimi przeżyciami.
Niemniej wszystkie ofiary przemocy, które rozmawiają z zespołami Lekarzy bez Granic w Sudanie w Darfurze i po drugiej stronie granicy w Czadzie, opowiadają przerażające historie o brutalnej przemocy i gwałtach. Mężczyźni i chłopcy są również zagrożeni. Skala cierpienia przekracza ludzkie wyobrażenie.
W tekście zamieściliśmy zanonimizowane świadectwa kobiet, które doświadczyły przemocy seksualnej. Uważamy, że nagłośnienie tych historii jest niezbędne. Chcemy uczulić, że materiały te mogą wywołać dyskomfort.
Kobiety są atakowane we własnych domach
– Kobiety i dziewczęta nie czują się nigdzie bezpiecznie. Są atakowane we własnych domach, podczas ucieczki przed przemocą, w trakcie pozyskiwania jedzenia, zbierania drewna na opał czy pracy na polu. Mówią nam, że czują się uwięzione – mówi Claire San Filippo, koordynatorka ds. sytuacji kryzysowych Lekarzy bez Granic.
– Te ataki są haniebne i okrutne, często dokonywane przez wielu sprawców. To musi się skończyć. Przemoc seksualna nie jest naturalnym ani nieuniknionym skutkiem wojny. Może stanowić zbrodnię wojenną, formę tortur oraz zbrodnię przeciwko ludzkości. Strony konfliktu muszą pociągnąć swoich bojowników do odpowiedzialności i chronić ludność cywilną przed tą odrażającą przemocą. Opieka dla ofiar musi zostać natychmiast rozszerzona, aby zapewnić im leczenie i opiekę psychologiczną, której pilnie potrzebują – dodaje Claire San Filippo.
Powszechna przemoc seksualna
Przemoc seksualna stała się tak powszechna w Darfurze, że wielu ludzi mówi o niej jak o czymś nieuniknionym. – Jacyś ludzie przyszli nocą, aby zgwałcić kobiety i zabrać wszystko, włącznie ze zwierzętami. Słyszałam, jak w nocy gwałcono kobiety. Mężczyźni, jak mój mąż i bracia, chowali się w toaletach lub pomieszczeniach, które mogli zamknąć, bo inaczej zostaliby zabici. Kobiety się nie chowały, bo nas tylko bito i gwałcono, a mężczyzn zabijano – zrelacjonowała 27-letnia kobieta zespołowi Lekarzy bez Granic w Sudanie w Darfurze Zachodnim.
Do gwałtów i pobić dochodzi nie tylko podczas ataków na wioski i miasta czy w czasie ucieczki w bezpieczne miejsce. Ograniczona pomoc humanitarna zmusza ludzi do podejmowania ryzyka, by przetrwać: pokonują pieszo długie dystanse, aby zdobyć podstawowe środki do życia oraz podejmują pracę w niebezpiecznych miejscach. Inni rezygnują z takiego ryzyka, tracąc dostęp do źródeł dochodu, co jeszcze bardziej ogranicza ich możliwości zdobycia wody, jedzenia i opieki zdrowotnej. Jednak nawet pozostanie w domu nie gwarantuje bezpieczeństwa. Także w domach dochodzi do ataków.
Poniżej przedstawiamy dane na temat udzielonej przez nas pomocy. Bardzo prawdopodobne, że te bolesne dane nie oddają pełnej skali przemocy seksualnej w Darfurze Południowym.
Między styczniem 2024 a marcem 2025 roku Lekarze bez Granic udzielili pomocy 659 ofiarom przemocy seksualnej w Darfurze Południowym:
- 86% zgłosiło zgwałcenie
- 94% ofiar stanowiły kobiety i dziewczęta
- 56% przekazało, że zostały zaatakowane przez osoby niebędące cywilami (żołnierzy, policję, inne siły bezpieczeństwa lub członków pozapaństwowe grup zbrojnych)
- 55% doświadczyło dodatkowej przemocy fizycznej podczas ataku
- 34% zostało napadniętych podczas pracy lub w drodze na pola
- 31% miało mniej niż 18 lat, 29% było nastolatkami (10–19 lat), 7% miało mniej niż 10 lat, a 2,6% było młodsze niż 5 lat.
Połowa z 44 ofiar to dzieci
Podobna sytuacja panuje w innych miejscach, gdzie Lekarze bez Granic niosą pomoc, jak np. we wschodnim Czadzie, gdzie znajduje się obecnie ponad 800 000 uchodźców z Sudanu. W Adré niemal połowa z 44 ofiar leczonych przez nasze zespoły od stycznia 2025 roku to dzieci. W prowincji Wadi Fira w okresie od stycznia do marca 2025 roku pomogliśmy 94 osobom. 81 z nich miało mniej niż 18 lat.
Relacje pacjentów i personelu medycznego z Czadu i Darfuru to potwierdzają. – Trzy miesiące temu 13-letnia dziewczynka została zgwałcona przez trzech mężczyzn… Złapali ją, zgwałcili, a potem porzucili w dolinie… Wezwali ludzi, aby zanieśli ją do szpitala. Byłem jednym z nich. To była mała dziewczynka – jeden z mężczyzn powiedział zespołowi Lekarzy bez Granic w Murnei w Zachodnim Darfurze.
Napastnicy oskarżają o wspieranie wroga
Wiele osób, które doświadczyły przemocy seksualnej zgłasza, że zostały zgwałcone przez kilku napastników. W Metché we wschodnim Czadzie, 11 z 24 osób leczonych między styczniem a marcem 2025 roku zostało zaatakowanych przez wielu sprawców. Relacje pacjentów z różnych miejsc to potwierdzają. – Gdy dotarłyśmy do Kulbus, zobaczyłyśmy trzy kobiety pilnowane przez żołnierzy RSF [Siły Szybkiego Wsparcia]. Powiedziano nam, że mamy z nimi zostać. Mówili: jesteście żonami lub dziewczynami żołnierzy sudańskiej armii… Potem nas pobili i zgwałcili na drodze, na oczach innych. Było dziewięciu żołnierzy RSF, siedmiu z nich mnie zgwałciło. Chciałam wtedy stracić pamięć – opowiada 17-letnia osoba, która przeżyła gwałt.
W niektórych przypadkach napastnicy oskarżali ofiary o wspieranie wroga. – Mam certyfikat pielęgniarki pierwszej pomocy. [Gdy nas zatrzymali], żołnierze RSF kazali mi oddać torbę. Gdy zobaczyli certyfikat, powiedzieli: chcesz leczyć armię Sudanu, chcesz leczyć wroga! Potem spalili mój certyfikat i zabrali mnie, by zgwałcić. Reszcie kazali leżeć na ziemi. Byłam tam z innymi kobietami, w tym z moją siostrą. Zgwałcili tylko mnie, z powodu certyfikatu – opowiedziała nam jedna kobieta.
Brutalne ataki muszą się skończyć
To kluczowe, aby ofiary jak najszybciej otrzymały pomoc, ponieważ przemoc seksualna jest nagłym stanem zagrożenia zdrowia lub życia. Jej skutki, fizyczne i psychiczne, mogą być długotrwałe i zagrażające życiu. Mimo to dostęp do pomocy medycznej i ochrony jest bardzo utrudniony z powodu niedostatecznej ilości usług oraz niewiedzy o istnieniu nielicznych funkcjonujących, a także wysokich kosztów transportu do placówek medycznych. Pojawia się też niechęć do mówienia o doświadczonej przemocy seksualnej z powodu wstydu, obawy przed stygmatyzacją lub zemstą.
– Nie mogę rozmawiać o tym wśród swojej społeczności, bo byłby to wstyd dla mojej rodziny. Dlatego nie zdradzałam, co mi się przydarzyło, aż do dzisiaj. Dopiero teraz proszę o pomoc medyczną. Bałam się iść do szpitala. Rodzina powiedziała mi: nikomu nic nie mów – relacjonowała 27-letnia kobieta zespołowi Lekarzy bez Granic we wschodnim Czadzie.
Dostęp do pomocy musi być prosty i przejrzysty
Tam, gdzie dostępna jest pomoc, osoby po doświadczeniu przemocy muszą mieć jasną i prostą drogę do uzyskania potrzebnego wsparcia. W Darfurze Południowym – regionie o największej liczbie osób przesiedlonych w Sudanie – Lekarze bez Granic pod koniec 2024 roku rozszerzyli opiekę nad osobami dotkniętymi przemocą seksualną, wprowadzając działania angażujące lokalną społeczność. Przeszkolono położne oraz lokalnych pracowników ochrony zdrowia, aby mogli udzielać doraźnej pomocy psychologicznej oraz zapewniać antykoncepcję awaryjną osobom jej potrzebującym. Pomagali oni również kierować ofiary do placówek podstawowej opieki zdrowotnej i szpitali specjalistycznych wspieranych przez Lekarzy bez Granic. Po wprowadzeniu tego modelu pracy zauważono znaczący wzrost liczby kobiet i nastolatek poszukujących pomocy.
Do naszych zespołów nieustannie zgłaszają się po pomoc kolejne ofiary przemocy seksualnej. W Tawili – gdzie ludzie przybywają po ucieczce przed atakami na obóz Zamzam i w Al-Faszir w Darfurze Północnym – od stycznia do początku maja do szpitala przyjęto 48 osób po przemocy seksualnej, większość po rozpoczęciu walk w Zamzam w kwietniu.
– Dostęp do pomocy dla osób po przemocy seksualnej jest niewystarczający i – jak w przypadku większość usług humanitarnych i medycznych w Sudanie – musi zostać pilnie rozszerzony. Osoby, głównie kobiety i dziewczęta, które doświadczyły przemocy seksualnej, potrzebują natychmiastowej opieki medycznej, w tym wsparcia psychologicznego i ochrony. Proces dostępu do tej pomocy powinien być prosty i przejrzysty, aby zminimalizować liczne bariery, które osoby szukające wsparcia napotykają – mówi Ruth Kauffman, kierowniczka Lekarzy bez Granic ds. pomocy medycznej w sytuacjach kryzysowych.
Brutalne ataki i gwałty muszą się skończyć. Strony konfliktu mają obowiązek chronić ludność cywilną zgodnie z międzynarodowym prawem pumanitarnym. Pomoc medyczna i humanitarna dla osób, które doświadczyły przemocy seksualnej w Darfurze i we wschodnim Czadzie musi zostać natychmiast rozszerzona.
